Sáng ngày 11/4, tiếp tục chương trình phiên họp thứ 23, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến vào việc tiếp thu, chỉnh lý Dự án Luật Phòng, chống tham nhũng (sửa đổi).
Thu thuế không loại trừ trách nhiệm hình sự nếu chứng minh được tài sản, thu nhập kê khai không trung thực
Trình bày báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý Dự thảo Luật Phòng, chống tham nhũng (PCTN) sửa đổi, Tổng Thanh tra Chính phủ Lê Minh Khái cho biết: Qua tìm hiểu kinh nghiệm nhiều nước trên thế giới và theo quy định của Hiến pháp, các quy định pháp luật hiện hành, Chính phủ đề xuất quy định về việc xử lý tài sản, thu nhập kê khai không trung thực hoặc tài sản, thu nhập tăng thêm và người kê khai không giải trình được một cách hợp lý về việc hình thành tài sản, thu nhập tại Điều 59 của dự thảo Luật theo 02 phương án.
Tổng Thanh tra Chính phủ Lê Minh Khái trình bày báo cáo tại Phiên họp. (Ảnh: TH)
Phương án 1: Cơ quan, đơn vị kiểm soát tài sản, thu nhập yêu cầu cơ quan thuế thực hiện việc thu thuế thu nhập cá nhân. Đồng thời, dự thảo Luật sửa đổi Luật Thuế thu nhập cá nhân (bổ sung Điều 18a và điểm g khoản 2 Điều 23), quy định mức thuế suất 45% đối với thu nhập chịu thuế do vi phạm quy định của Luật PCTN (Điều 123 của dự thảo Luật).
Phương án 2: Cơ quan, đơn vị kiểm soát tài sản, thu nhập yêu cầu cơ quan có thẩm quyền ra quyết định xử phạt vi phạm hành chính với mức phạt tiền bằng 45% giá trị của phần tài sản, thu nhập chênh lệch hoặc tăng thêm.
Việc thu thuế hay xử phạt hành chính ở cả 2 phương án đều không loại trừ trách nhiệm hình sự nếu các cơ quan có thẩm quyền chứng minh tài sản đó do phạm tội mà có.
Theo Tổng Thanh tra Chính phủ, Chính phủ lựa chọn phương án 1, xuất phát từ phương án này phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh cụ thể ở nước ta hiện nay, nhằm thể hiện thái độ của Nhà nước trong việc xử lý các khoản thu nhập, tài sản có nguồn gốc không rõ ràng khi cả người có nghĩa vụ kê khai và cơ quan nhà nước có thẩm quyền đều không có đủ bằng chứng xác thực về căn cứ xác lập quyền sở hữu hợp pháp theo quy định của pháp luật.
Phương án trên cũng đã thể hiện rõ tinh thần việc thu thuế không loại trừ trách nhiệm hình sự và tịch thu tài sản, thu nhập đối với người có nghĩa vụ kê khai, nếu như các cơ quan tiến hành tố tụng trong quá trình giải quyết một vụ án hình sự khác chứng minh được tài sản, thu nhập kê khai không trung thực, tài sản, thu nhập tăng thêm không giải trình một cách hợp lý có được hoặc có nguồn gốc từ hành vi phạm tội để tránh cách hiểu theo hướng hợp pháp hóa 55% giá trị còn lại của tài sản, thu nhập không có nguồn gốc rõ ràng hoặc trái với các quy định của pháp luật về phòng, chống rửa tiền. Mặt khác, phương án này phù hợp với quy định của Hiến pháp và Bộ luật Dân sự vì người kê khai đã không giải trình được tài sản, thu nhập này là hợp pháp, là của cải để dành theo Điều 32 Hiến pháp năm 2013 và không thuộc các trường hợp được xác lập quyền sở hữu theo Điều 221 Bộ luật Dân sự.
Không nên 'suy đoán có tội' với tài sản chưa giải trình được
Thẩm tra báo cáo, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Lê Thị Nga nhận định, đặc điểm xã hội nước ta là người dân có truyền thống tích lũy, tiết kiệm, tặng cho, thừa kế trong gia đình; tài sản của cán bộ, công chức được hình thành từ nhiều nguồn khác và trong khi Nhà nước chưa kiểm soát được thu nhập của toàn xã hội, pháp luật hiện hành cũng chưa quy định buộc người dân phải chứng minh nguồn gốc hình thành số tiền để mua tài sản, nhất là những tài sản có giá trị lớn; chưa quy định đánh thuế đối với tài sản..., trong bối cảnh đó, việc xác định tính hợp lý của nguồn gốc tài sản nói chung là vấn đề rất phức tạp.
"Mặt khác, nếu coi đó là tài sản của Nhà nước để tiến hành xác lập quyền sở hữu Nhà nước theo thủ tục tố tụng dân sự về giải quyết tranh chấp quyền sở hữu thì vừa không phù hợp với quy định của Bộ luật Dân sự về các căn cứ xác lập quyền sở hữu, vừa rất khó khăn trong việc thực hiện nghĩa vụ chứng minh của người thay mặt Nhà nước đứng ra khởi kiện", bà Nga nói
Chủ nhiệm Lê Thị Nga phân tích: Về mặt pháp lý không thể mặc nhiên coi tài sản không giải trình được hợp lý về nguồn gốc là tài sản tham nhũng để tịch thu bằng biện pháp hình sự theo hướng “suy đoán có tội”. Đặc biệt, đây là lần đầu tiên chúng ta đặt vấn đề xử lý tài sản đó nhằm PCTN nên cần phải tiến hành thận trọng, có bước đi phù hợp. Đồng thời, cần quy định cụ thể tiêu chí làm căn cứ để xác định trường hợp nào được coi là “không giải trình được một cách hợp lý” để tránh tùy tiện, thiếu thống nhất trong áp dụng pháp luật.
Nêu quan điểm về vấn đề này, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Nguyễn Khắc Định đề nghị làm rõ thế nào là “giải trình một cách không hợp lý”, cứ quy định chung chung, người này cho là hợp lý, người khác cho là không hợp lý thì dẫn đến không khả thi trong thực tế.
Ông cũng nhất trí với Chủ nhiệm Nguyễn Thị Nga là không thể có “suy đoán có tội”, pháp luật chỉ có “suy đoán vô tội” thôi. Không thể nói không giải trình một cách hợp lý là bất hợp pháp, không giải trình được có thể là do không nhớ. Không giải trình được một cách hợp lý nhưng cơ quan nhà nước có thẩm quyền không chứng minh được tài sản đó là bất hợp pháp thì phải suy luận vô tội, coi đó là tài sản hợp pháp.
Dẫn chứng một người giải trình bảo bố ông ấy cho tài sản, hỏi ông bố thì bảo do ông cụ nhà tôi để lại, Chủ nhiệm Nguyễn Khắc Định chỉ ra đặc điểm lịch sử Việt Nam phát triển chậm, giai đoạn trước đó chưa có tài khoản cá nhân, chưa có ngân hàng, không có ai làm chứng, không có cơ sở, cho nên chứng minh thế nào là giải trình không hợp lý hay hợp lý là vấn đề khó. Do đó, phải tính toán hết sức chặt chẽ, bảo đảm tính khả thi, phù hợp với đặc điểm kinh tế, xã hội, văn hóa của đất nước ta.
Tuy nhiên, theo ông Định, tài sản hợp pháp tăng thêm thì phải nộp thuế theo khung của Luật thuế thu nhập cá nhân, không thể ấn định là 45%.
Nhấn mạnh về pháp lý không thể mặc nhiên coi tài sản không giải trình được nguồn gốc là tài sản bất minh theo nguyên tắc suy đoán vô tội, Phó Chủ tịch Quốc hội Đỗ Bá Tỵ gợi ý: “Nên chăng phải có cơ chế kiểm soát thu nhập thật tốt, phải có tiêu chí chứng minh tài sản thu nhập hợp pháp từ đó loại trừ tài sản có thể có từ tham nhũng mà ra. Khi xác định rõ rồi thì thu hồi theo pháp luật”.
Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội Phan Thanh Bình đồng tình: "Tài sản tăng thêm đều phải qua đánh thuế, công dân có trách nhiệm kê khai và nộp thuế đầy đủ”, song đề nghị tách phạt hành chính và đánh thuế, sau khi phạt mà vẫn có thu nhập tăng thêm thì vẫn đánh thuế trên thu nhập tăng thêm này…/.