Gian nan trong đổi mới tổ chức bộ máy và tinh giản biên chế (Ảnh: Vietnamnet.vn).
Thực trạng tổ chức bộ máy và tinh giản biên chế
Cơ cấu tổ chức bộ máy nhiều bất cập
Ngày 7/8, Đoàn giám sát của Quốc hội về kết quả giám sát việc thực hiện chính sách pháp luật về cải cách tổ chức bộ máy hành chính nhà nước giai đoạn 2011 – 2016 đã có buổi làm việc với Chính phủ để hoàn thiện các nội dung của Dự thảo báo cáo kết quả giám sát.
Dự thảo chỉ ra nhiều vấn đề tồn tại trong cơ cấu bộ máy tổ chức của Chính phủ, trong đó, điểm tên một số Bộ: Bộ Công Thương có tỷ lệ lãnh đạo/công chức là 3/4, Bộ Tài chính, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, Văn phòng Chính phủ, Bộ Nội vụ là 3/5… Nhiều bộ, ngành cùng chung cảnh số cán bộ quản lý cấp cục, vụ vượt quá quy định; cơ cấu tổ chức còn cồng kềnh tạo ra rất nhiều tầng nấc; số đầu mối đơn vị hành chính tăng lên.
Cơ cấu tổ chức của bộ, cơ quan ngang bộ vẫn phổ biến theo mô hình gồm: Tổng cục, cục, vụ, văn phòng, thanh tra, đơn vị sự nghiệp công lập. Trong tổng cục cũng có cục, vụ, văn phòng; trong cục, vụ, văn phòng có các chi cục, phòng, ban….
Đoàn giám sát chỉ ra quy trình rất bất cập để duyệt một nội dung chuyên môn do chuyên viên xử lý để báo cáo lên bộ trưởng thường từ 7 đến 9 cấp lãnh đạo duyệt 1 văn bản, cụ thể: (1) Chuyên viên soạn thảo; (2) Phó trưởng phòng cho ý kiến; (3) Trưởng phòng cho ý kiến; (4) Phó vụ trưởng cho ý kiến; (5) Vụ trưởng cho ý kiến; (6) Thứ trưởng duyệt văn bản; (7) Bộ trưởng xử lý, ký văn bản (ở những đơn vị cấp tổng cục thì trước khi trình thứ trưởng còn phải thêm quy trình xin ý kiến của phó tổng cục trưởng, tổng cục trưởng). Tương tự như vậy, một chỉ đạo của bộ trưởng để xuống đến người trực tiếp thực hiện có khi cũng phải trải qua nhiều tầng nấc, làm cho việc xử lý mất nhiều thời gian.
Số đơn vị trực thuộc bộ, cơ quan ngang bộ có tư cách pháp nhân, có con dấu, tài khoản riêng trong bộ là rất lớn, gồm 198 đơn vị (bao gồm tổng cục, cục và văn phòng).
Đến tháng 12/2016, tỷ lệ cục, tổng cục so với tổng số vụ và tương đương thuộc bộ, cơ quan ngang bộ trung bình là 50%, trong đó có 8 bộ có tỷ lệ trên 50%.
Dự thảo báo cáo giám sát nêu một loạt con số, trong 5 năm (2011-2016), số đơn vị hành chính thuộc bộ, cơ quan ngang bộ tăng 28 đơn vị, còn số lượng các đơn vị hành chính trực thuộc tổng cục tăng 822 đơn vị.
Đáng chú ý, xu hướng nâng cấp vụ lên cục diễn ra nhanh ở nhiều bộ. Có đến 29 cục được thành lập trong thời gian này, trong đó có những bộ tăng nhiều như: Bộ Công an tăng 7 cục, Bộ Tư pháp tăng 4 cục, Bộ Thông tin và Truyền thông và Bộ Y tế tăng 3 cục...
Đoàn giám sát cũng cho rằng, Chính phủ chưa thực hiện nghiêm Nghị quyết 39 của Bộ Chính trị về việc để cấp phòng trong các đơn vị tham mưu thuộc cơ quan trung ương khi chỉ có 2 bộ không duy trì phòng trong vụ, còn có đến 11 cơ quan duy trì mô hình này, trong đó có những vụ có rất nhiều phòng như ở Bộ Công Thương: Văn phòng Bộ có 13 phòng, Vụ Pháp chế có 6 phòng.
Chính vì cơ cấu tổ chức bộ, cơ quan ngang bộ có quá nhiều đầu mối như trên đã làm cho số lượng công chức giữ vị trí lãnh đạo quản lý từ cấp phòng trở lên rất lớn, dẫn đến mất cân đối giữa số lượng người giữ chức danh lãnh đạo, quản lý với số công chức tham mưu - báo cáo giám sát nêu rõ.
So sánh thời điểm năm 2011 với tháng 12/2016, tại các tổng cục thuộc bộ, cơ quan ngang bộ, số công chức giữ vị trí quản lý từ cấp phòng trở lên (gồm cả hàm) tăng từ 12.216 lên 13.556, tỷ lệ từ 1/6 lên 1/5.
Tương tự ở các vụ, cục thuộc bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ tăng từ 3.871 lên 4.619, tỷ lệ là 1/2 và 4/7.
Điển hình, tỷ lệ công chức giữ chức danh lãnh đạo từ cấp phó phòng trở lên/công chức ở Bộ Công Thương là 3/4, Bộ Tài chính, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, Văn phòng Chính phủ, Bộ Nội vụ là 3/5.
Nhiều dẫn chứng được đưa ra, tính đến 31/12/2016, Bộ Giao thông Vận tải có Cục Quản lý xây dựng đường bộ và Cục Quản lý đường bộ cao tốc đều có 4 phó; Bộ Công Thương có Cục Công nghiệp địa phương, Cục Xúc tiến thương mại, Cục Quản lý thị trường (4 phó); Bộ Tài chính có 12/20 vụ, đơn vị thuộc Bộ có số lượng phó vụ trưởng vượt quá quy định (Vụ Pháp chế có 5, một số vụ, đơn vị khác là 4).
Kết quả giám sát cũng cho thấy, hiện tượng các vụ, đơn vị thuộc bộ có số lượng cấp phó vượt quá quy định của Luật Tổ chức Chính phủ rất phổ biến.
Có nơi vượt biên chế 45,63%
Theo đó, tính đến hết năm 2016, tổng số lượng người làm việc vượt biên chế tại các tổng cục thuộc bộ, cơ quan ngang bộ là 3.137 người (vượt 3,5%), còn tại các cục thuộc bộ, cơ quan ngang bộ là 1.234 người (vượt 8,6%).
Đặc biệt, tính riêng theo từng cơ quan, vẫn còn 7 bộ sử dụng quá số biên chế được giao ở các tổng cục; 14 bộ, cơ quan ngang bộ sử dụng quá số biên chế được giao ở các vụ, cục. Có những bộ sử dụng vượt với tỷ lệ rất cao từ 1/3 - 1/2 số biên chế được giao, như các tổng cục thuộc Bộ Kế hoạch và Đầu tư sử dụng vượt 1.936/5.998 biên chế (vượt 32,28%). Các tổng cục thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn sử dụng vượt 141/309 biên chế (vượt 45,63%).
Nhiều địa phương cũng không hề thua kém khi có tới 31/63 tỉnh, thành sử dụng vượt tổng số 6.376 biên chế tại các đơn vị hành chính thuộc cơ quan chuyên môn thuộc ủy ban nhân dân cấp tỉnh; trong đó, có nhiều tỉnh, thành phố vượt với tỷ lệ rất cao như :Hải Phòng, Quảng Ninh đều vượt trên 19%, Khánh Hòa tới 45,68%, Bạc Liêu đến 51,46%...
Kết quả giám sát còn chỉ ra giai đoạn từ năm 2015 đến ngày 31/12/2016, mặc dù thực hiện tinh giản biên chế theo Nghị quyết số 39 của Bộ Chính trị nhưng số biên chế sự nghiệp vẫn tăng 5.401 người. Tổng số viên chức thực tế có mặt vượt biên chế là 9.164 người.
“Nghịch lý” nữa là theo số liệu tổng kết hai năm thực hiện Nghị quyết 39 của Bộ Chính trị, số lượng người làm việc theo hợp đồng lao động ký theo Nghị định số 68/2000/NĐ-CP ở các bộ, ngành, địa phương vượt chỉ tiêu được giao đến 45.152 người (tăng 56,75% so với năm 2015).
Tuy nhiên, một số bộ, ngành, địa phương vẫn tiếp tục đề nghị bổ sung biên chế, như Bộ: Xây dựng, Tư pháp, Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, và Bảo hiểm Xã hội Việt Nam...
Chưa tinh giản được số người yếu kém
Kết quả giám sát cho thấy, từ khi triển khai thực hiện chính sách tinh giản biên chế theo Nghị định số 108/2014/NĐ-CP đến hết năm 2016, đa số các bộ, ngành, địa phương vẫn chưa phê duyệt kế hoạch tinh giản biên chế từ năm 2015 - 2021 và của từng năm, dẫn đến trạng đề xuất tinh giản biên chế không theo quy định (định kỳ hai lần/năm).
Thậm chí, đến thời điểm 01/6/2017, vẫn còn 3 bộ, ngành và 22 địa phương chưa phê duyệt kế hoạch tinh giản biên chế từ năm 2015 đến năm 2021 và của từng năm.
Tổng số đối tượng được giải quyết tinh giản biên chế trong 2 năm thực hiện Nghị quyết 39 (2015 và 2016) là 17.694 người; trong đó, các cơ quan của Đảng, đoàn thể là 731 người; các cơ quan hành chính là 2.253 người/tổng số 272.952 biên chế (đạt 0,83%); các đơn vị sự nghiệp công lập là 11.206 người/tổng số 2.093.313 biên chế (đạt 0,54%).
Cá biệt ở một số bộ, số lượng tinh giản biên chế năm cao nhất mới đạt 41,51% chỉ tiêu tinh giản biên chế công chức và 17,24% chỉ tiêu tinh giản biên chế viên chức.
Bên cạnh đó thì đối tượng tinh giản được thống kê tập trung vào nhóm người nghỉ hưu trước tuổi (chiếm 90%), người hưởng chính sách thôi việc ngay hoặc hưởng chính sách chuyển sang các tổ chức không hưởng lương thường xuyên từ ngân sách nhà nước, hưởng chính sách thôi việc sau khi đi học; chưa tinh giản được đúng đối tượng là người có đạo đức công vụ, trình độ năng lực yếu kém (30% số người sáng cắp ô đi, tối cắp ô về).
Với kết quả trên cho thấy, nhận thức và thực hiện về việc tinh gọn bộ máy, giảm đầu mối, tinh giản biên chế còn rất hạn chế, chưa đạt mục tiêu đề ra.
Trao đổi với báo chí về vấn đề này Bộ trưởng Bộ Nội vụ Lê Vĩnh Tân cho biết, trong quá trình làm việc với các địa phương có nhiều ý kiến khác nhau: “Tức là giảm đâu thì giảm, đừng giảm chỗ tôi”.
Nguyên nhân nào?
Nguyên nhân được đoàn giám sát chỉ ra là chưa có cơ chế bảo đảm gắn quyền hạn với trách nhiệm, chưa có chế tài tương ứng để người đứng đầu có thể thực hiện mạnh mẽ việc đổi mới tổ chức bộ máy và tinh giản biên chế. Do đó, nhiều trường hợp còn chưa kiên quyết, có tâm lý nể nang, né tránh, ngại va chạm trong kiện toàn tổ chức bộ máy và thực hiện tinh giản biên chế.
Cơ chế tuyển dụng, bổ nhiệm, sử dụng, bồi dưỡng, đãi ngộ cán bộ, công chức, viên chức chưa hợp lý, chưa lựa chọn được đúng người, dùng vào đúng việc; chưa tạo điều kiện để cán bộ, công chức, viên chức phát huy hết khả năng. Công tác đánh giá cán bộ, công chức, viên chức còn mang tính hình thức, thiếu thực chất, không bảo đảm đánh giá đúng, khách quan, trung thực về kết quả thực thi nhiệm vụ của cán bộ, công chức.
Đoàn giám sát cho rằng, vẫn còn tình trạng nể nang, cào bằng trong đánh giá. Do đó, việc đánh giá cán bộ, công chức không là cơ sở để xem xét về năng lực của cán bộ, công chức, viên chức khi thực hiện tinh giản biên chế.
Giải pháp đổi mới tổ chức bộ máy và tinh giản biên chế
Theo Bộ nội vụ, giải pháp đầu tiên là tuyên truyền, giáo dục chính trị tư tưởng để tạo và gắn trách nhiệm cho các cấp, các ngành, cán bộ, công chức, viên chức và để tạo sự đồng thuận trong nhận thức nhân dân khi tổ chức triển khai thực hiện. Tránh tình trạng nói mà không làm, nói nhiều làm ít, “giảm đâu thì giảm, đừng giảm chỗ tôi”.
Đổi mới và nâng cao hiệu quả quản lý biên chế theo hướng tập trung, thống nhất, đẩy mạnh và hoàn thành việc xác định vị trí việc làm để trên cơ sở đó, bố trí số biên chế hợp lý cho từng cơ quan, tổ chức, đơn vị.
Trao đổi với báo chí, Đại biểu Quốc hội Lê Thanh Vân cho rằng, “phải đi theo quy trình từ chức năng đến nhiệm vụ, từ nhiệm vụ đến việc làm, và từ việc làm đẻ ra lao động; chỉ có cách khoán biên chế, giao trách nhiệm cho người đứng đầu, chịu trách nhiệm trước pháp luật”, “Chúng ta phải làm sao khống chế được tham nhũng trong công tác cán bộ.Tôi rất tiếc trong bộ luật Hình sự vừa qua thiếu hẳn chế tài trong công tác cán bộ. Từ việc giới thiệu, đề cử, tiến cử đến thẩm định hồ sơ, rồi bổ nhiệm, nếu sai phạm, làm trái phải trừng trị bằng Luật Hình sự, để thấy chỉ giới đỏ mà sợ không dám làm liều” -đại biểu Quốc hội Lê Thanh Vân đề nghị.
Bộ trưởng Nội vụ Lê Vĩnh Tân cho rằng, cần phải phân cấp, phân quyền cho cơ quan, đơn vị địa phương, phân cấp để ai làm sai, người đó chịu trách nhiệm chứ không phải khi làm sai "lôi" hết cơ quan này, cơ quan kia ra chịu trách nhiệm. Bộ chỉ làm thẩm tra hậu kiểm. Chính phủ, bộ, ngành chỉ xây dựng thể chế, xây dựng chiến lược quy hoạch, tăng cường kiểm tra giám sát trong quá trình thực hiện tinh giản biên chế và cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức.
Nếu không cơ cấu lại tổ chức, cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, công chức thì không tinh giản được. Do đó, cần cơ cấu đội ngũ cán bộ công chức, viên chức theo vị trí việc làm và trình độ đào tạo một cách hợp lý. Nâng cao hiệu quả quản lý, sử dụng đội ngũ cán bộ công chức, viên chức; đẩy mạnh giao quyền tự chủ cho các đơn vị sự nghiệp công lập, đồng thời tiến hành xã hội hóa một số lĩnh vực nhiệm vụ công, xem đây là khâu đột phá./.